Nacionalizam i mitomanija dehumanizovali Cetinje

Zločin koji se dogodio 1. januara na Cetinju ponovo je pokrenuao talas senzacionalističkog i tabloidnog izvještavanja velikog broja medija iz Srbije. O tom nemilom događaju većina medija u Crnoj Gori izvijestila je pravovremeno i objektivno, prenoseći zvanična saopštenja nadležnih institucija i vodeći računa da u teškim trenucima dodatno ne uznemire građane. Ipak, taj događaj je još jednom pokazao odsustvo elementarne empatije i objektivnosti pojedinih srpskih medija. Senzacionalizacija i rijalitizacija zločina koji se desio na Cetinju i ljudskih tragedija svakodnevno su prisutni u medijima u Srbiji, kršeći etički kodeks i standarde novinarske profesije. Srpski tabolidi su se kao i tokom prethodnih tragedija služili neprovjerenim informacijama, senzacionalizmom i manipulacijom emocija. Naslovi su često bili bombastični, tendenciozni i nepovezani sa stvarnim činjenicama. U izvještavanju medija uočava se izostanak provjere činjenica i empatije, mitovi i predanja se uzimaju kao činjenice, fokus je na senzacionalizmu, ekskluzivi i mistifikaciji umjesto na odgovornom izvještavanju.

Oni se foksuiraju na najmorbidnije detalje zločina, analiziraju sahrane žrtava i uspostavljaju medicinske dijagnoze ne samo ubici već svim građanima Cetinja. Uz to srpski tabloidi daju i političku i vjersku dimenziju zločinu šireći govor mržnje prema stanovnicima Cetinja. Važno je istaći da su crnogorska Prijestonica i njeni građani u više navrata bili meta govora mržnje koji su širili mediji iz Srbije.

Tabloidi Republika (Srpski Telegraf), Novosti i Kurir su koristili ime i djelo Petra II Petrovića Njegoša kako bi tragediju na Cetinju smjestili u širi narativ o „prokletstvima“ i „sudbinskim tokovima“. Njegoševe riječi i djela izvlače se iz istorijskog konteksta i koriste za senzacionalističku interperetaciju događaja. Članci aludiraju na Njegoševu „kletvu“ koja navodno „sustiže Cetinje“, pominje se da Njegoševa navodno poslednja želja – kapela na Lovćenu nije ispunjena, stvarajući osećaj da je tragedija na Cetinju dio nekakvog mističnog “prokletstva”. Takođe se sugeriše da je tragedija simbolički povezana sa istorijskim sukobima i temama koje Njegoš obrađuje u svojim djelima. Srpski Telegraf odnosno njegov portal Republika objavio je čak tri članka sa gotovo istim motivima, naslovima i sadržajem što ukazuje na plansko forsiranje senzacionalističkog okvira. Takvim izvještavanjem se dehumanizuju žrtve i marginalizuju uzroci tragedije. Narativi dodatno povređuju zajednicu koja je pogođena tragedijom.

Televizije u Srbiji su u okviru redovnih ili posebnih emisija komentarisale tregediju na Cetinju. Urednici medija, voditelji programa i razni drugi sagovornici su radili rekonstrukciju događaja i plasirali informacije koje su se odnosile na detalje počinjenih ubistava, kao i pojedinosti o ubici i žrtvama, njihovim odnosima, zdravstvenom i imovnom stanju, te da je ubica imao navodno još ljudi na „listi za odstrel“. Razloge za tragediju sagovornici traže u klimi u kojoj Cetinje živi, navodeći da su građani prilično podijeljeni među sobom. Takođe se navodi i da su Cetinjani bijesni zbog političke propagande koju vrše pojedini činioci i mediji u Crnoj Gori, zato što Cetinjani osjećaju povezanost sa Srbijom i Beogradom. Bez ikakvih dokaza i provjerenih informacija gosti u emisijama obrazlažu karakteristike i psihološki profil ubice, dok lider Srpske radikalne stranke Vojislav Šešelj navodi da su svi ubijeni pripadnici satanističke crnogorske crkve i da se vodi sukob oko kuće koja im služi kao crkva.

Tragedija na Cetinju je pokazala da su društvene mreže jedan od glavnih kanala za širenje govora mržnje, dezinformacija i malignih narativa. Pojedinci, Fejsbuk grupe sa velikim brojem pratilaca i trol profili širili su dezinformacije i govor mržnje sa ciljem dehumanizacije Cetinja. Sinergetski efekat hibridne kampanje regionalnih medija i društvenih mreža rezultirao je u velikom broju objava koje su tragični događaj pripisivali odsustvu vjere kod Cetinjana i mentalitetskoj sklonosti stanovnika Cetinja za izvršavanje ovakvih zločina. Profili i Fejsbuk stranice postali su instrumenti za širenje nacionalne mržnje i etiketiranje građana na osnovu nacionalne pripadnosti i teritorijalnog porijekla.  Fejsbuk stranica Splačinijada 2022. objavila je post na svojoj stranici u kojem se navodi da su takvi zločini proizvod kolektivnog mentaliteta grada Cetinja te da osim samih Cetaša koji su dozvolili da budu dovedeni u ovu poziciju svojim skromnim mentalnim sposobnostima (kako vam se sviđa ovaj eufemizam za bukvalno retarde s po mozga?) najveću krivicu snose oni koji ih aktivno radikalizuju i napujdavaju jer njihov biznis model zavisi od toga. Ovaj post na Fejsbuku imao je preko 50 dijeljenja i 150 komentara koji su uglavnom pozitivni.

Slične tvrdnje o kolektivnim psihozama objavljivane su i na Instagramu. Takođe, brat mitropolita Srpske pravoslavne crkve Joanikija Milutin Mićović na svom Fejsbuk profilu objavio je priču u kojoj autor navodi O nesrećni grade pun zlobe i mržnje, nek ti gospod sudi u pepelu, plamu sinovima tvojim što dušmanu služe, navodeći dalje Šta reći? Rekao je pokojni Peđa Vukić. Svaka mu se obistinjava. Klinički psiholog Radoje Cerović demantovao je takve i slične  tvrdnje i naveo da su lažne te da nikad nije detektovan specifičan problem sa psihozama i mentalnim poremećajima na Cetinju. 

Govor mržnje i širenje dezinformacija na društvenim mrežama imalo je i nacionalistički kontekst. Tragični događaj od 1. januara bio je okidač za antagonizaciju Crnogoraca i zloupotrebu tragedije za nacionalističke izlive mržnje. Komentari na portalu Berane online, povodom tragičnog događaja na Cetinju nijesu moderirani i sadržali su govor mržnje i nacionalnu netrpeljivost.

Kao i tokom važnih društveno-političkih događaja, tragedija na Cetinju je otvorila prostor za širenje lažnih vijesti, etnonacionalističkih narativa i dezinformacija koje dodatno polarizuju crnogorsko društvo. Društvene mreže i portali su se nakog tragičnog događaja na Cetinju pretvorili u poligon za iskaljivanje govora mržnje i neprimjerenu nacionalističku retoriku. Značajnu ulogu u podgrijavanju atmosefere mržnje  imali su regionalni mediji čije su uređivačke stavove prenosili profili na društvenim mrežama i senzacionalističke naslove predstavljali kao apsolutnu istinu. Bez pijeteta prema žrtvama masakra, etnonacionalistička agenda preko medija i društvenih mreža iskoristila je tragediju na Cetinju za plasiranje dezinformacionih narativa. Podtekst cjelokupne kampanje na društvenim mrežama ciljano je tom događaju dao dnevno-politički i društveno-politički kontekst, prikazujući ga kao posljedicu političke i društvene dinamike na Cetinju.

Kao i prethodnim slučajevima, izostanak brze reakcija državnih organa ohrabrilo je višednevno sijanje mržnje na društvenim mrežama u jednom veoma delikatnom društvenom momentu.

Nakon tragedije na Cetinju u Podgorici je održan građanski protest kojim su okupljeni željeli da ukažu na dešavanja u Crnoj Gori, ističući da su sloboda govora, obrazovanje, socijalna pravda, jednakost i bezbjednost ugroženi. Protest je izazvao pažnju političkih struktura, javnosti i medija. U srpskim tabloidima i pojedinim medijima u Crnoj Gori su objavljeni članci kojima se pokušavaju targetirati učesnici protesta i koji sadrže narative koji su usmjereni na polarizaciju i instrumentalizaciju protesta u Crnoj Gori nakon tragedije. U člancima se sugeriše da je protest dio šire zavjere prema Srbima, da je cilj protjerivanje Srba iz vlasti u Crnoj Gori i upoređuje se situacija sa događajima u Srbiji. Implicira se i da su protesti povezani sa hrvatskim političkim i medijskim krugovima. Korišćenje izraza poput srbofobija, protjerivanje Srba, i ustaški mediji ima za cilj izazivanje negativnih emocija i produbljivanje podjela. Plasiranjem takvih narativa skreće se pažnja sa stvarnih motiva i zahtjeva protesta,  stvara se osjećaj da su Srbi konstantno meta i podstiču se međunacionalne tenzije. Takođe, određene političke strukture pokušavaju protest povezati sa organizovanim kriminalnim grupama. 

U periodu od 1. do 10. januara 2024. godine, u crnogorskim i regionalnim medijima tema masovnog ubista na Cetinju pominje se u ukupno 6.283 članaka. U medijima iz Srbije 2.874 puta, Crne Gore 2.265, Hrvatske 869 i BiH 275. Veliko interesovanje medija iz Srbije, prije svega u sferi tabloidnog novinarstva, uticalo je na kreiranje negativne atmosfere u društvu, dezinformacionih narativa i govora mržnje na portalima i društvenim mrežama.