U kontekstu dinamičnih društveno-političkih događaja društvene mreže su postale arene na kojima se odvijaju ideološki sukobi i političke rasprave. U Crnoj Gori društvene mreže služe kao alat političkim akterima za mobilizaciju masa i širenje njihovih poruka. Kroz upotrebu lažnih profila i njihovu manipulaciju, stvaraju se virtuelne ličnosti i pristalice koje podržavaju određene političke agende i šire propagandu putem objava, dijeljenja sadržaja, komentara i interakcija. Ta digitalna dinamika koja je u Crnoj Gori u posljednje vrijeme intenzivirana dodatno pojačava polarizaciju društva i često vodi ka konfliktnim situacijama koje se uočavaju u online, ali i stvarnom svijetu.
Svakodnevnim monitoringom društvenih mreža X, Fejsbuk i Instagram Digitalni forenzički centar (DFC) je uočio koordinisano neautentično ponašanje mreže bot profila koje ima za cilj promovisanje određenih politika i stavova i na taj način vršenje uticaja na javno mnjenje. Koordinisano neautentično ponašanje podrazumijeva sinhronizovano obmanjujuće djelovanje više entiteta na društvenim mrežama.
Analizirana mreža bot profila u kontinuitetu promoviše i pruža podršku Pokretu Evropa sad (PES), a istovremeno targetira druge političke subjekte. Analizom je utvrđeno da su bot profili u kratkom vremenskom razmaku dijelili iste ili slične objave kojima promovišu politiku koju predstavlja Pokret Evropa sad i pokušavali diskreditovati političke oponente. Mreža bot naloga na društvenoj mreži X (do objavljivanja teksta uočeno je 29 naloga) dominantno je kreirana u aprilu ili maju 2024. godine, nema originalnih objava već se njene aktivnost zasnivaju na dijeljenju objava sa zvaničnih naloga Pokreta Evropa sad i njihovih predstavnika i nema profilne fotografije naloga ili je riječ o fotografijama koje se jednostavnom pretragom mogu pronaći na internetu ili su kreirane putem vještačke inteligencije, odnosno sajtova poput thispersondoesnotexist. Takođe, na lažnim nalozima su uočljive zastave Crne Gore, Evropske unije ili Srbije kao profilne ili cover fotografije. Kroz koordinisane objave se targetiraju politički oponenti, dominantno Demokratska partija socijalista (DPS) i Građanski pokret URA, potenciraju se aktivnosti i rezultati koje je postigao PES kao vladajuća partija, predviđa se da lokalni izbori u Budvi neće biti fer i pošteni, ali da se lista koju predvodi dr Predrag Zenović izdvaja od ostalih i da će ostvariti zapažene rezultate. Značajan broj objava odnosi se i na sadržaj koji se tiče Rezolucije o Srebrenici, uz narativ da se Vlada Crne Gore odgovorno odnosi prema tom pitanju i pokušava da onemogući manipulacije, a da je jako zabrinjavajuće da organizacije i pojedinci iz zemlje i regiona osporavaju namjere crnogorske Vlade da se jasno precizira odgovornost za genocid i afirmiše mirovni sporazum iz Dejtona, koji garantuje teritorijalni integritet Bosne i Hercegovine, uz očuvanje entiteta.
Nalozi sa istim ili sličnim imenima otkriveni su i na društvenoj mreži Instagram, gdje se uočava ista matrica sa fotografijama i aktivnostima. U trenutku pisanja teksta na Instagramu je bilo 25 naloga koji su prepoznati kao botovi čiji je cilj promovisanje politike Pokreta Evropa sad sa posebnim osvrtom na stavove tog pokreta povodom Rezolucije o Srebrenici i predstojećih lokalnih izbora u Budvi. I te profile karakteriše izostanak ličnih fotografija ili drugih objava koje nijesu vezane za Pokret Evropa sad ili njihove političke oponente.
I na Fejsbuku mreža bot naloga pokušava da utiče na širu javnost u Crnoj Gori i generisanim aktivnostima promoviše određene stavove i politike. DFC je analizom utvrdio da su ti nalozi međusobno povezani, jer su jedni drugima prijatelji na Fejsbuku, lajkuju jedni drugima komentare, dijele zajedničke prijatelje i interesovanje prema istim stranicama. Ti profili sadržaj sa zvanične stranice Pokreta Evropa sad dijele na svojim profilima ili u umrežen sistem Fejsbuk grupa i stranica: Srbski svijet, EVROPSKA CRNA GORA, NASA CRNA GORA-НАША ЦРНА ГОРА, IZBORI 2022, CRNA GORA, Legija Crnogoraca, СВИ СРБИ ИЗ ЦГ У ЈЕДНОЈ ГРУПИ, Crna Gora za Spajic Milojka PES, Danilovgrad na mapi Evrope, РИЈЕЧ БОЖИЈА. Važno je naglasiti da je tokom analize uočena mreža stranica i lažnih profila koji koriste fotografije stvarnih ženskih osoba iz Crne Gore, a koji su bili aktivni za vrijeme vlade Zdravka Krivokapića na šta je DFC upozoravao. Jedini cilj tih lažnih i trol profila i stranica je da povećaju vidljivost sadržaja.
Primjeri koordinisanog neautentičnog ponašanja – dijeljenje sadržaja sa zvanične stranice Pokret Evropa sad
Digitalni forenzički centar je u više navrata kroz analize: Fejsbuk botovi: manipulacija i politike, Sinergija botova i pojedinih medija i Fejsbuk armija u službi partija ukazivao na djelovanje mreža bot naloga na društvenim mrežama tokom važnih društveno-političkih procesa u Crnoj Gori koje su za cilj imale promociju određenih politika i targetiranje političkih oponenata. Uočava se da bot nalozi na koje se ukazuje u ovoj analizi koriste gotovo iste matrice za djelovanje kao što su koristili bot nalozi koji najčešće bili bliski Građanskom pokretu URA.
Navedeni primjeri jasno pokazuju da na platformama poput Facebook, X i Instagrama postoji organizovana koordinacija profila i naloga čije aktivnosti mogu uticati na percepciju stvarnosti među korisnicima tih društvenih mreža, oblikujući njihove stavove i odluke. Aktivnostima bot mreža stvara se prividna podrška političkim strankama koja često nadmašuje njihove stvarne kapacitete. Koordinisano neautentično ponašanje na društvenim mrežama može imati ozbiljne posljedice na društvo, objektivno informisanje i demokratske procese. Stoga će Digitalni forenzički centar nastaviti sa sprovođenjem aktivnosti na podizanju svijesti građana o zloupotrebama i koordinisanim djelovanjima na društvenim mrežama, posebno u osjetljivim društveno-političkim momentima, kao i promovisanju transparetnosti i odgovornosti na internetu.