Ulazak u treću godinu ruske agresije na Ukrajinu, paralelno sa ruskim ratnim naporima na zauzimanju Avdejevke, obilježava kolebljivost Zapada da na ekonomskom i vojnom planu dodijeli adekvatnu pomoć Ukrajini. Zaustavljanje usvajanja novog paketa pomoći u američkom Kongresu direktno se odrazilo na stanje na frontu, gdje ukrajinske snage kubure sa hroničnim nedostatkom municije za sve vrste artiljerijskog oruđa. Unutrašnji problemi u američkoj politici u susret predsjedničkoj trci i dominantno uslovljavanje republikanaca vezano za izmjene regulative oko kontrole granica zaustavili su hitnu pomoć Ukrajini od 60 milijardi dolara. Sa druge strane, razlika između obećanih i dodijeljenih sredstava EU Ukrajini je osjetna. Od opredijeljene 144 milijarde vojne pomoći, Ukrajina je od EU do 15. januara 2024. godine dobila 77 milijardi eura.
Zamor ratom u Ukrajini, jačanje populističkih snaga u Slovačkoj i Holandiji, uz kontinuirane opstrukcije Mađarske u EU, snizile su stepen evropske kohezije o važnosti pomoći Ukrajini. Uprkos populističkim tendencijma unutar EU, ukrajinska kriza je pokazala da se zapadne demokratije udaljavaju od ekonomske zavisnosti od autokratskih režima u Moskvi i Pekingu. Takođe, osim prekidanja ekonomskih tokova, vremenska distanca od dvije godine pokazala je da se bezbjednosna arhitektura Evrope mijenja. Finska i Švedska, istorijski vojno neutralne države, pristupile su NATO, a istočno krilo Alijanse dodatno je ojačano sa 2000 vojnika iz SAD.
Dok dvogodišnjicu vojne agresije na Ukrajinu obilježava želja Evrope i NATO za kreiranjem strategije odvraćanja, Rusija svoju strategiju bazira na tri pravca djelovanja koji podrazumijevaju: jačanje vojnih kapaciteta, zaobilaženje sankcija i hibridno djelovanje u informacionoj sferi. U dugotrajnom ratu iscrpljivanja (war of attrition), Rusija stvara uslove koji će na duge staze kod zapadne javnosti izazvati zamor od teme rata i pomoći Ukrajini, a sa druge strane slomiti volju ukrajinske vojske za borbu na prvoj liniji fronta.
Vojni aspekt
Zapadne sankcije ruskog vojno-industrijskog kompleksa i velika potrošnja vojnih sredstava primorale su Rusiju da se u nabavci naoružanja osloni na spoljne dobavljače. Osim kamikaze dronova koje dobavlja od Irana još od 2022. godine, prvi put je Rusija počela da uvozi balističke rakete kratkog dometa.
Nabavku artiljerijske municije i naoružanja iz Sjeverne Koreje dogovorio je ministar odbrane RF Sergej Šojgu u julu 2023. godine. Evidentno je da Rusija pravi zalihe naouružanja za dugotrajan rat i da kroz strateška partnerstva sa autoritarnim režimima omogućava nesmetan dotok municije. Sa druge strane, Ukrajina se u dotoku naoružanja oslanja na zapadne partnere, čija se unutrašnja politička dinamika direktno reflektuje na odnos prema vojnoj pomoći. Tako je dolazak Roberta Fica na vlast u Slovačkoj obilježio prekid slanja vojne pomoći te zemlje Ukrajini.
Zaobilaženje sankcija
Uprkos snažnim sankcijama, prije svega u domenu fosilnih goriva i robe široke potrošnje, Rusija koristi trgovinske sporazume o bescarinskoj zoni sa centralnoazijskim državama da izbjegne njihove posljedice. Kirgistan je u dvije godine agresije drastično povećao uvoz iz svih dijelova svijeta, a istovremeno udesetorstručio izvoz određenih proizvoda prema Rusiji. Indikativan je drastično veći uvoz poluprovodnika iz zemalja Zapada, jer upravo ova vrsta tehnologije omogućava kontinuitet djelovanja ruske ratne mašinerije.
Pronalaženjem načina za izbjegavanje sankcija servisira se ruski vojno-industrijski kompleks, ali se i vrši uvoz robe široke potrošnje i jednostavnije kontroliše socijalni mir u zemlji nakon agresije na Ukrajinu. Strategija podrivanja režima EU sankcija vidljiva je na primjeru Kazahstana, koji je u 2022. godini udvostručio izvoz mikročipova ka Rusiji. Istragom je utvrđeno da je ova roba uvezena iz Njemačke i Holandije i da je upravo korišćena u proizvodnji ruskih vojnih dronova Orlan-10 koji su neselektivno targetirali stambene objekte u Kijevu.
Operacije u informacionoj sferi
Važan aspekt hibridnog djelovanja Ruske Federacije su hibridna dejstva u informacionoj sferi u skladu sa doktrinom načelnika Generalštaba Ruske Federacije Valerija Gerasimova. Stvaranje informacionih uslova za rat prije agresije na Ukrajinu sastojalo se u višekanalnom djelovanju i psihološko-propagandnim aktivnostima koje su imale za cilj predstavljanje Ukrajinaca kao nacista ili kreiranje narativa da ukrajinska vojska od 2014. godine neprekidno granatira Donbas, pa je stoga ruska vojna intervencija i aneksija Krima opravdana. Međutim, početak agresije na Ukrajinu obilježili su narativi da Ukrajina razvija biološko oružje u laboratorijama uz podršku SAD. Ove operacije u informacionom prostoru služile su kao pretekst za agresiju, ali i da pred domaćom javnosti režim u Moskvi opravda ratne operacije u Ukrajini.
Međutim, diplomatska blokada i protjerivanje ruskih diplomata iz država članica EU nakon agresije, odrazila se na karakter hibridnih dejstava na polju informacija. Narativ o BRICS kao krucijalnom elementu novog svjetskog političkog poretka, u kojem će Rusija i Globalni jug opredjeljujuće uticati na globalne političke tokove, kanalisan je preko državnih medija RT i Sputnjik. Takođe, dekolonizacija afričkog kontinenta sa Rusijom kao aktivnim učesnikom tog procesa dominantan je narativ informacione strategije hibridnog djelovanja nakon februara 2022. godine.
Nova taktika djelovanja prema Ukrajini podrazumijeva psihološko-propagandne aktivnosti koje diskredituju političko i vojno liderstvo u Kijevu, demoralisanje ukrajinskih trupa i dezorijentisanje populacije u Ukrajini. Samo jedan lažni post na društvenim mrežama, generisan u skladu sa ovom strategijom, koji prikazuje poginulog ukrajinskog vojnika čija familija nije dobila nikakav oblik pažnje od države, imao je preko 2 miliona pregleda. Takođe, glavna narativna teza koju su ruski državni mediji eksploatisali s ciljem smanjenja podrške Ukrajini bila je da se Amerikanci bore protiv Rusije do posljednjeg Ukrajinca. Taj narativ zastupljen je i na YouTubu kanalu Sputnjik Srbija.
Dezinformacione taktike obuhvatile su i društvene mreže, na kojima su lažni nalozi evropskih zvaničnika ili prominentnih medija koji šire lažne vijesti i narative o nedostatku zapadne podrške Ukrajini. Takav je slučaj bio sa lažnim nalogom njemačke ministarke spoljnih poslova Analen Berbok na platformi X koji je bio inicijalna kapisla za pronalaženje 50.000 lažnih naloga koji koordinisano šire prorusku propagandu. Primarni cilj ove hibridne taktike je dopiranje do ukrajinskog javnog mnjenja preko zapadnih društvenih mreža, s obzirom da je ukrajinski medijski i javni prostor zatvoren za ruske kanale djelovanja.
Zapadni Balkan i Crna Gora
Dvije godine od agresije na Ukrajinu pokazale su da se Rusija prilagođava novonastalim okolnostima, kao i da pronalazi nove kanale za hibridno djelovanje. Nove taktike djelovanja, bez obzira koliko su inovativne, imaju isti cilj kao i prije početka agresije – podrivanje zapadnih demokratija i NATO i izazivanje podijeljenosti oko podrške Ukrajini. Na Zapadnom Balkanu, jedan od otvorenih kanala djelovanja i nakon agresije ostala je Srpska pravoslavna crkva, koja kroz plasiranje narativa o očuvanju tradicionalnih vrijednosti ostaje dosljedan proksi Ruske pravoslavne crkve i režima u Kremlju. Takođe, kao jedina evropska država koja se nije pridružila sankcijama EU, Srbija ostaje u interesnoj sferi Rusije, koja i dalje ima zaštitničku ulogu u Savjetu bezbjednosti UN po pitanju Kosova. I nakon invazije na Ukrajinu, vlast u Beogradu ostaje glavni oslonac za kanalisanje proruskih interesa u regionu. Uprkos promijenjenoj retorici u kontekstu pridruživanja EU, politički proksi akteri u Crnoj Gori promovišu proruski narativ o suverenizmu i antiglobalizamu kao ključnim smjernicama za vođenje državne politike.