Nakon dvije godine odlaganja, zbog zdravstvene i političke krize, u Crnoj Gori će od 1. do 15. novembra 2023. godine biti održan popis stanovništva. Podaci koji se prikupljaju na popisu predstavljaju osnov za strateški plan razvoja zemlje. Međutim, umjesto dobijanja socio-demografske slike Crne Gore, popis u Crnoj Gori se ne tretira kao prikupljanje statističkih podataka već se zloupotrebljava u političke svrhe i to ne samo u našoj zemlji već i u regionu.
Praksa zemalja EU je potpuno drugačija. Njemačka na popisu stanovništva ne pita za naciju i jezik, kao i Francuska, u kojoj pri izradi te demografske statistike nijesu zainteresovani ni za vjersku pripadnost građana. Sličnom praksom vode se mnoge druge evropske zemlje, pa Italijanima, Dancima, Šveđanima, Holanđanima pitanje o naciji nije dio popisa. SAD, Rusiju i Kanadu ne interesuje vjerska pripadnost stanovništva, a jezik je mnogima od njih najmanje bitan.
Iako je Crna Gora Ustavom definisana kao građanska država, pitanje popisa automatski pokreće pitanja nacionalnog, vjerskog i kulturnog (upotreba jezika) opredjeljenja. Zaoštrava se retorika političara, pojačavaju se aktivnosti crkvenih velikodostojnika kao i organizacija koje nose nacionalni predznak, a sve to prati agresivna medijska kampanja. Tome smo svjedočili 2011. godine kada je održan prvi popis stanovništva nakon obnove nezavisnosti.
Srbija je bila aktivni učesnik u kampanji uoči popisa 2011. godine. U to vrijeme sekretar Saveta za saradnju sa nacionalnim savetima Srba u regionu Mlađan Đorđević i savjetnik tadašnjeg predsjednika Srbije Borisa Tadića, često je boravio u Crnoj Gori uoči popisa, a u crnogorskim medijima se pojavila infromacija da on rukovodi agresivnom kampanjom koja je za cilj imala da se na popisu u Crnoj Gori što više građana izjasni kao Srbi. Dio ove kampanje bio je i Novak Đoković.
Prema konačnim rezultatima popisa iz 2011. godine, Crna Gora ima ukupno 620 hiljada stanovnika, a nijedna nacija nema natpolovičnu većinu. Najviše ima Crnogoraca – 45 procenata, dok je Srba 29 odsto.
Više od decenije nakon popisa situacija u Crnoj Gori se značajno promijenila. Prvenstveno socio-politička. Polarizacija u crnogorskom društvu nije bila na ovako visokom nivou od referenduma iz 2006. godine. Takođe, u avgustu 2020. godine došlo je do smjene dugogodišnje vlasti DPS. Izborna pobjeda iz 2020. godine dodatno je podstakla određene političke strukture da zajedno sa Sprskom pravoslavnom crkvom pokrenu nacionalističku kampanju jasno ciljajući predstojeći popis stanovništva.
Propagandistički prosrpski i proruski mediji, poput IN4S su još prije dvije godine krenuli u kampanju pod sloganom „Nije crnogorski ako nije srpski“. Kampanja se zasniva na lažnom narativu o ugroženosti Srba i srpskog identiteta u Crnoj Gori, dok se istovremeno plasira agresivna propaganda prema drugim nacionalnim, vjerskim i kulturnim zajednicama u Crnoj Gori. Kao i tokom 2011. kampanja za ovaj popis se zasniva na negiranju crnogorskog identiteta, ali i crnogorskih državnih simbola.
I situacija u Srbiji je značajno promijenjena u odnosu na 2011. godinu. Na vlasti je, od 2012. godine, Srpska napredna stranka potekla iz Srpske radikalne stranke Vojislava Šešelja. Aleksandar Vučić je postao apsolutni lider Srbije i preuzeo sve poluge vlasti. Međutim, odnos prema Crnoj Gori se nije mnogo promijenio, čak je maligni uticaj iz Srbije postao mnogo jači i vidljiviji. Srbija je opredijelila veliku svotu novca za osnivanje i djelovanje organizacija koje nose srpski predznak, a koje se bave informativom, obrazovanjem i kulturom.[i] Jedan od većih projekata u koje je Vlada Srbije uložila 3,4 miliona eura iz budžeta je izgradnja Srpske kuće u Podgorici. Iako je osnovana u martu 2017. godine, Srpska kuća je zvanično otvorena u februaru 2019. godine i zavedena je u Centralnom registru privrednih subjekata Crne Gore kao d.o.o. Njen direktor je Emilo Labudović, aktivni zagovornik srpskog sveta i bivši poslanik Demokratskog fronta u Skupštini Crne Gore. U okviru Srpske kuće smještene su i djeluju brojne organizacije: Matica srpska, Institut za srpsku kulturu, redakcija časopisa „Srpski jug”, Udruženje književnika Crne Gore, IN4S, Srpska televizija, Srpske novine, Srpski radio, Srpska književna zadruga, Srpski kulturni klub “Zavjet. Kao osnivači centra navodi se 29 lica koja su u registru upisana kao vlasnici sa po 3,44% udjela u tom privrednom društvu, među kojima se nalaze brojni funkcioneri i aktivisti prosrpskih političkih partija u Crnoj Gori, zagovornici ideje srpskog sveta i negatori crnogorskog nacionalnog identiteta, kao i protivnici evroatlantskih integracija Crne Gore. Organizacije koje su smještene u Srpskoj kući su nosioci srpske kampanje za predstojeći popis. U sinergiji sa najuticajnijom organizacijom, Srpskom pravoslavnom crkvom organizuju se razni događaji i manifestacije na kojima se promoviše istorijski revizionizam i plasira narativ o ugroženosti srpskog identiteta u Crnoj Gori. Ovo je već ustaljen metod propagandističkog djelovanja koji direktno atakuje na građanski koncept crnogorskog društva.
Djelovanje srpskih organizacija
Tokom ovog ljeta, nosioci ideje srpskog etnonacionalizma su kroz organizovanje raznovrsnih događaja, pokušali degradirati građanski koncept države, a istovremeno istaći dominantnost srpskog nacionalnog identiteta u odnosu na sve druge u Crnoj Gori.
Koncert Beogradskog sindikata u Beranama 29. jula 2023.godine, humanitarni koncert za Kosovo i Metohiju u Herceg Novom 12. avgusta 2023, kao i Srpska žurka u Sutomoru 15. avgusta 2023, u organizaciji militantnog bratstva Stupovi, poslužili su za promovisanje ideoloških matrica koje negiraju savremeni identitet građanske Crne Gore. Ugroženo srpstvo i vraćanje kapele na Lovćen kao dominantni motivi ovih događaja imaju za cilj stvaranje kohezije među nacionalnim Srbima u Crnoj Gori, ali i kreiranje klime da pojedinac koji ne prihvata ovu matricu ne pripada srpskom nacionalnom korpusu pod patronatom Beograda. [ii]
Takođe, struktura događaja ukazuje da se svi segmenti kulturno-umjetničkog života koriste za širenje nacionalističkog i propagandnog narativa. Tako se kroz promociju knjige Blagoje Jovović srpski heroj u vučjoj jazbini, 4. avgusta 2023. godine, u Bečićima, veliča četnički kolaboracionistički pokret iz Drugog svjetskog rata. Diskriminacija srpskog jezika je takođe dio spektra lažnih narativa o ugroženom srpskom nacionalnom biću u Crnoj Gori , pa je tako u Beranama 17. avgusta 2023. godine, Srpski nacionalni savjet organizovao tribinu Ustavna diskriminacija srpskog jezika u Crnoj Gori na kojoj su govorili poznati prosrpski proksi akteri Veselin Matović i Budimir Dubak.
Dodatno propagandističko djelovanje, sa elementima istorijskog revizionizma i kampanje protiv nacionalnog identiteta Crnogoraca moglo se vidjeti na primjeru promovisanja filma Crna Gora – međa istine i laži. Ovaj dokumentarni film snimljen je na inicijativu Saveza Srba iz Crne Gore, čiji je predsjednik Željko Čurović. Glavna tema dokumentarca je Podgorička skupština 1918. godine, odnosno prikazivanje događaja koji je simbol nestajanja Crne Gore kao države u pozitivnom ruhu. Ovaj film je prikazan na Žabljaku, a promociji filma u Plužinama 16. avgusta prisustvovao je i ambasador Rusije u Crnoj Gori Vladislav Maslenikov. [iii]
Otvoreno miješanje državnih organa Srbije i podrivanje ustavnog načela građanske države Crne Gore nastavilo se u septembru. Tako je u Beranama 13. septembra, pod pokroviteljstvom Ministarstva spoljnih poslova Republike Srbije održan dvodnevni program povodom Dana srpskog jedinstva, slobode i nacionalne zastave. Ministar bez portfelja u Vladi Srbije Đorđe Milićević, koji je ujedno zadužen za koordinaciju aktivnosti sa dijasporom, održao je pozdravni govor. Iako Srbi iz Crne Gore nijesu srpska dijaspora, ovake manifestacije se koriste za instrumentalizaciju identitetskih pitanja, stvaranje nacionalne i nacionalističke homogenizacije, kao i za emocionalnu manipulaciju građana pred najavljeni popis stanovništva. Jedan od učesnika manifestacije je proruski propagandista iz Srbije i stalni gost Sputnika i RT Balkan Siniša Ljepojević. [iv]
Zapravo, medijsko aktiviranje proruskih propagandista poput Srđe Trifkovića i Siniše Ljepojevića, jasno ukazuje da će se Crna Gora pred najavljeni popis naći pod udarom medijsko-obavještajne mreže iz Srbije, koja će koristiti nastali vakuum u procesu formiranja Vlade da dodatno utiče na javno mjenje u Crnoj Gori i pitanje popisa predstavi kao krucijalno za opstanak Srba u regionu.
Aktiviranje prosrpskih i proruskih proksi udruženja, pravoslavnih bratstava i pojedinaca, ali i reciklaža narativa o ugroženosti srpskog nacionalnog identiteta u Crnoj Gori, poslužilo je kao uvod u koordinisanje aktivnosti koalicije Za budućnost Crne Gore i njima bliskih medija, kao što su Borba i IN4S, mim stranica i pojedinaca koji prijete destabilizacijom Crne Gore ukoliko ova koalicija ne bude dio 44. Vlade.
Činjenica da u pokretu Evropa Sad i Demokratskoj Crnoj Gori, kao nominalno građanskim političkim strukturama, postoje pojedinci koji se izjašnjavaju kao etnički Srbi, jasno ukazuje da hibridno djelovanje sa tezom o ugroženosti Srba u Crnoj Gori, ima za cilj uvođenje koalicije ZBCG u novu Vladu. Štaviše, koalicija ZBCG, odnosno nekadašnji DF i dalje ostaje najlojalniji proksi Aleksandra Vučića u ostvarivanju regionalne projekcije moći i uticaja.
Formiranje Vlade
Procenat građana koji se izjašnjavaju kao Srbi uvijek je služio kao izgovor predsjedniku Srbije Aleksandru Vučiću za direktno miješanje u unutrašnje prilike u Crnoj Gori. To se potvrdilo još jednom tokom pregovora o formiranje 44. Vlade Crne Gore.
Najava mandatara Milojka Spajića da koalicija Za budućnost Crne Gore neće biti dio nove vlade naišla je na burnu reakciju u Srbiji i u Crnoj Gori. Vidljiva je jasna sinergija između političkih struktura, medija, aktivista i analitičara, krajnje desničarskih organizacija koje se zalažu za ulazak ZBCG u vladu. Ponovo se javnost dezinformiše o ugroženosti Srba i prekrajanju izborne volje građana. Pojačane su i aktivnosti u onlajn sferi koje osim stvaranja pritiska, za cilj imaju zastrašivanje i radikalizaciju crnogorskih građana koji se izjašnjavaju kao Srbi i njihovo usmjeravanje prema navodno jedinim pravim zastupnicima interesa srpskog naroda u Crnoj Gori oličenim u političkim subjektima koje predvode Mandić i Knežević. Kampanja se vodi i u Srbiji gdje se kroz medije plasiraju identični narativi.
Pitanje ulaska partija nekadašnjeg DF koje predvode Milan Knežević i Andrija Mandić od ključnog je značaja za Aleksandra Vučića, posebno u kontekstu popisa. Iz ugla Srbije i Demokratskog fronta kao izvođača radova, popis bi kao poželjni rezultat trebalo da ima ostvarivanje dominantnog uticaja srpskog nacionalnog korpusa u Crnoj Gori. Predsjednik Srbije Aleksandar Vučić je i sam kazao da je popis u Crnoj Gori najvažnija stvar za Srbiju.
Shvatanje popisa kao takmičenja između Crnogoraca i Srba, Bošnjaka i muslimana, kao nadmetanja građanskog i nacionalnog i slično, imaće dugoročne negativne posljedice za crnogorsko društvo. Potencijalno urušavanje građanskog koncepta i prekompozicija po etničko-nacionalnom principu značila bi promjenu ustrojstva Crne Gore po uzoru na Sjevernu Makedoniju (o čemu je DFC nedavno pisao) ili postdejtonsku Bosnu i Heregovinu. Crna Gora ne bi bila građanska država već država duboko podijeljena između različitih etničkih grupa.
[i] https://dfcme.me/wp-content/uploads/Studija-ruski-uticaj-MNE-online-4.pdf
[ii] https://www.cdm.me/politika/beogradski-sindikat-u-beranama-o-ugrozenosti-srba-i-povratku-kapele-na-lovcen-gradani-pjevali-o-kosovu-dps-nacionalisticki-performans/
[iii] https://lat.sputnikportal.rs/20230818/premijera-filma-crna-gora-medja-istine-i-lazi-u-pluzinama-prisustvovao-i-ruski-ambasador-1160071083.html
[iv] Удружење Срба Берана и Андријевице: Свечани програм поводом Дана српског јединства, слободе и националне заставе – ИН4С (in4s.net)